کد مطلب:37982 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:17

گنجینه پرسمان » اهل بيت

چرا با وجود اين كه پيامبرص در چندين مورد امام عليع را به جانشيني خود برگزيده بود، مسلمانان بعدي از رحلت ايشان به دستور پيامبرص عمل نكردند؟

سرمنشأ همه عوامل روي گرداني از حق و هواپرستي است.

انسان در هر موردي كه گناه ميكند، پيروي از هواي نفس را به جاي اطاعت از خدا انتخاب ميكند. هواپرستي از تمام انواع بت پرستي خطرناكتر است چرا كه ممكن است كسي بت پرست باشد، ولي دست به جنايات هولناك نزند، ولي هواپرستان به خاطر هواپرستي شان هزاران و گاه ميليونها انسان بي گناه را به خاك و خون كشيدهاند، و گاهي دست به كاري زدهاند كه سبب انحراف امتي از مسير حق شدهاند، مانند غصب خلافت علي(ع).

رسول گرامي اسلام فرمود: در زير آسمان هيچ بت بزرگي نزد خدا از هوا و هوس كه از آن پيروي كنند وجود ندارد.(1)

حسد، كبر، غرور و ساير صفات رذيله كه هر يك آثار و عواقب زيانبار و هولناكي بر فرد و جامعه دارند، هر كدام شاخهاي از شجره خبيثه هواپرستي است.

در مسئله غصب خلافت علي(ع) و اين كه چرا مردم به دستور و سفارش پيامبر گرامي اسلام(ص) در خصوص امامت و خلافت علي(ع) عمل نكردند، ميتوان گفت: عامل اصلي هواپرستي بود.

اگر بخواهيم اين عامل اصلي را در عنوانهاي ريز جستجو كنيم، عوامل زير را مطرح ميكنيم:

1- حسادت ورزي و برتري جويي نسبت به خاندان پاك پيامبر و قبيله بني هاشم، از طرف معركه گردانان غصب خلافت و اطرافيان آنان از انگيزههاي مهم عمل نكردن به دستور پيامبر اسلام0ص) در مورد امامت علي(ع) است. اين انگيزه ريشه دار بود و به عصر پيامبر اسلام(ص) و شايد پيش از اسلام بر ميگردد و مربوط به قبايل عرب به ويژه برخي قبايل قريشي مكه است.

بررسيهاي تاريخ نشان ميدهد كه بسياري از اقوام و قبايل عرب خصوصاً برخي از قبايل قريش و در رأس آنان بني اميه بنا به انگيزه ياد شده هيچ گاه با پيامبر و خاندانش (كه از بني هاشم بودند) خوب نبودند و پيوسته نسبت به آنان به دليل تعصب قومي و قبيلگي رشك ميورزيدند. بر اين اساس هرگز مايل نبودند فردي از اين خاندان به حكومت برسد و بر آنان حكم كند. اين حسادت به قدري در اعماق جانشان شعله ور بود كه بسياري از قريشيان حتي پس از بيعت خود جوش مردم با اميرمومنان(ع) بعد از قتل عثمان نيز يا با حضرت بيعت نكردند و يا اگر به انگيزه سياسي مجبور شدند بيعت كنند، از همكاري با حكومت علوي سرباز زدند و پيوسته مترصد ضربه زدن به او و براندازي حكومتش بودند. امام(ع) درباره انگيزه مخالفت قريش با حضرتش ميفرمايد: ما تنقم مِنا قريش إلا أنّ اللَّه اخْتارنا عليهم فأدخلنا هم في حيزنا؛ قريش با ما دشمني نميكند جز براي اين كه خداوند ما را به رهبري و سروري ايشان برگزيد و ما آنان را زير فرمان خويش كشانديم.(2)

حضرت در پاسخ به اين سؤال كه چگونه مردم شما را از خلافت كه حقتان بود بازداشتند؟ فرمود: به خاطر خودخواهي بود كه گروهي بخيلانه به خلافت چسبيدند (و حق را از ما گرفتند).(3)

ابوسفيان سركرده قريشيان و بني اميه، پس از انتخاب عثمان به خلافت، بسيار خوشحال بود و در پوست خود نميگنجيد. وي در آن وقت نابينا بود و به مردي گفت او را به قبر حضرت حمزه عموي پيامبر اسلام(ص) برساند. وقتي به كنار قبر سيد، خطاب به قبر گفت: حكومتي كه با ضرب شمشير به دست آورديد، امروز بازيچه دست غلامان ما شده است، سپس به قبر حمزه(ع) لگد زد.(4)

2- كينه توزي و انتقام جويي اعراب و قريش.

اين انگيزه ريشهاش به جنگهاي صدر اسلام بر ميگردد. امام علي(ع) در دفاع از پيامبر اسلام(ص) و برداشتن موانع تبليغ و نشر اسلام، تعدادي از سران شرك و كفر را به هلاكت رساند. از اين رو بسياري از اعراب و قريشياني كه در جنگها از نزديكان خويش، كساني را از دست داده بودند، كينه حضرت را به دل گرفتند. آنان اين كينه را پنهان نميكردند، بلكه در محافل و مجالس ابراز ميكردند و پيوسته در صدد انتقام جويي از حضرت بودند. اين واقعيت در قسمت هايي از دعاي ندبه آمده است: در راه خدا خونهاي سران و گردن كشان عرب را به خاك ريخت و شجاعان شان را به قتل رساند و سركشان آنها را مطيع ساخت (در نتيجه) دلهاي آنان را نسبت به خود پر از حقد و كينه از واقعه جنگهاي بدر و خيبر و حنين و غير آنها ساخت.(5)

ابن ابي الحديد معتزلي درباره كينه توزي قريشيان نسبت به حضرت علي(ع) ميگويد: تجربه ثابت كرده كه گذشت زمان موجب فراموشي كنيهها و خاموشي آتش حسد و سردي دلهاي پركينه ميشود، ولي بر خلاف انتظار روحيه مخالفان علي پس از گذشت ربع قرن (25 سال) عوض نشد و عداوت و كينهاي كه از دوران پيامبر(ص) نسبت به علي(ع) داشتند، كاهش نيافت و حتي فرزندان قريش و نوباوگان و جوانان آنان كه شاهد حوادث خونين معركههاي اسلام نبودهاند و قهر مانيهاي امام(ع) را در جنگهاي بدر و أحد و... بر ضد قريش نديده بودند، بسان نياكان خود سرسختانه با علي(ع) عداوت ورزيدند و كينه او را در دل داشتند.(6)

3- دنياطلبي.

عدهاي با توجه به شناختي كه از امير مؤمنان علي(ع) داشتند، به خوبي ميدانستند كه اگر حكومت به دست حضرت بيفتد و امام قدرت اجرايي پيدا كند، اجازه دنياطلبي و تعدّي به بيت المال را به آنان نميدهد. اين قبيل افراد ميدانستند تاب تحمّل عدل علوي را ندارند.

عدالت و دادگري و سختگيري و تقيد كامل امام(ع) به رعايت اصول از عصر رسالت زبانزد خاص و عام بود.

در مواقع مختلف در زمان پيامبر، سختگيري حضرت علي(ع) را در موضع عدالت و بيت المال ديده بودند. مثلاً در جريان غنيمت يا جزيهاي كه از يمن به دست آوردند، حضرت علي(ع) متوجه شد كه فرماندهان آن را بين سربازان تقسيم كردهاند، حضرت با شدت با آنها برخورد نموده و از همه سربازان و افسران پس گرفت. مسلمانان پيش پيامبر(ص) شكايت از حضرت علي(ع) كردند، پيامبر در جوابشان فرمود: از بدگويي درباره علي(ع) دست برداريد كه او در اجراي دستور خدا بسيار دقيق و سخت گير است و هرگز در زندگي او تملّق و مداهنه وجود ندارد.(7)

4- عدم رشد سياسي.

غاصبان خلافت و سياست بازان و دغلكاران بازار سياست، آگاهانه (چنان كه علي(ع) در خطبه شقشقيه ميفرمايد: ابوبكر با اين كه شايستگي و افضيلت مرا ميدانست، غصب خلافت نمود) امامت را از مسير حقيقي خود منحرف نمودند و توده مردم هم به لحاظ عدم رشد سياسي و عدم درك صحيح از اين كه انحراف در مسئله امامت و رهبري امت اسلام چه مصايبي به بار ميآورد، دنبال غاصبان خلافت را گرفتند. نه به توصيه و سفارش پيامبر اسلام(ص) عمل كردند و نه به دعوت علي(ع) پاسخ مثبت دادند.

آنها تصور ميكردند مسئله خلافت و امامت بر جامعه اهميت چنداني ندارد كه آيا حضرت علي(ع) به دست گيرد يا كساني مانند ابوبكر و عمر (كه از كهنسالان و پدر خانم پيامبر و از اوّلين مسلمانان بودند و به عقيده آنها به اندازه علي(ع) شايستگي داشتند).

اگر جريان سقيفه و اتفاقاتي را كه در آن جا اتفاق افتاد و نحوه انتخاب ابوبكر را مرور كنيم، ميبينيم به صورت برنامه طراحي شده، اين مسئله اتفاق ميافتد و مسلماناني كه در آن جا حضور دارند، براي اين كه عقب نيفتند، زود تصميم گرفته و بيعت ميكنند.

نتيجه اين كه اين عوامل چهارگانه باعث شد كه به دستور رسول گرامي اسلام(ص) در مورد جانشيني و خلافت علي(ع) عمل نكردند. نه تنها با حضرت بيعت نكردند، بلكه به زور شمشير از حضرت براي خليفه اوّل بيعت گرفته شد.

با توجه به اين كه ريشه اختلاف مذهبي بين شيعه و سني، مسئله امامت ميباشد، با دقت در اين پاسخ، جواب سؤال دو نيز روشن ميگردد.

پي نوشتها:

1. تفسير نمونه، ج 15، ص 103.

2. مجله حكومت اسلامي، ج 18، ص 316، به نقل از شيخ مفيد، ارشاد (ترجمه سيد هاشم رسولي محلاتي، ج 1، ص 242).

3. نهج البلاغه، فيض الاسلام، خطبه 161.

4. عبدالفتاح عبدالمقصود، امام علي بن ابي طالب، (ترجمه سيد محمّد مهدي جعفري) ج 1، ص 287.

5. مفاتيح الجنان، دعاي ندبه.

6. ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 11، ص 144، ذيل خطبه 211.

7. جعفر سبحاني، فروغ ولايت، ص 114.